Dokument Zygmunta Augusta z 1569 r. Zatwierdzenie własności wójtostwa krośnieńskiego
Pergamin, łacina, wym. 36,5cm x 59,5cm, plika: 11cm
Pomimo wielu zawieruch dziejowych, archiwalia miejskie - dyplomy dotyczące Krosna, miasta lokowanego przez Kazimierza Wielkiego w XIV w. na prawie magdeburskim, nie uległy zniszczeniu. Ten zbiór liczący 55 dokumentów z lat 1399-1765 jest przechowywany w Muzeum Podkarpackim w Krośnie.
- Kolekcja dokumentów królewskich, która znajduje się w Muzeum jest znakomitym źródłem dla poznania historii naszego miasta. Część z nich dotyczy bowiem spraw dla Krosna bardzo ważnych. Jak np. dokument Kazimierza Jagiellończyka z 1461 r. zezwalający na budowę wodociągów, Zygmunta Starego z 1523 r. dotyczący sprzedaży wójtostwa miastu, czy Zygmunta II Augusta z 1554 r. regulujący kwestię stawania mieszczan przed sądami grodzkimi i sądzenia ich według prawa magdeburskiego - mówi Jan Gancarski, dyrektor Muzeum Podkarpackiego w Krośnie.
Wystawcami dokumentów byli władcy Polski, dbający w ten sposób o pomyślność i rozwój królewskiego miasta Krosna. Nośnikiem królewskich aktów prawnych były dokumenty, rejestrowane w postaci kopii lub regestów w Kancelarii Koronnej oraz wpisywane w księgach grodzkich i niekiedy również miejskich. Oryginały adresowane do władz miasta były pieczołowicie przechowywane w skrzyni miejskiej, której otwarcie wymagało niejednokrotnie użycia kilku kluczy, dzierżonych przez burmistrza, wójta, ewentualnie cechmistrzów.
- Większość dyplomów dotyczyła regulacji życia społecznego i gospodarczego w mieście, praw i obowiązków jego obywateli. Mamy dokumenty królewskie pozwalające na palenie i sprzedaż gorzałki, regulujące uposażenie wójtostwa, wybór członków Rady Miejskiej, nakazujące ponoszenie ciężarów na rzecz utrzymania miasta przez mieszkańców przedmieść, wykluczające Żydów z grona posiadaczy nieruchomości w mieście, nadające ziemie, lasy, nawet całe wsie osobom, których władcy chcieli nagrodzić za wierną służbę, czy (oczywiście) ustalające nowe podatki - dodaje dyrektor Muzeum.
Dokument Władysława Jagiełły z 1399 r. Król daje Piotrowi Falkowskiemu wieś Szczepańcowa z określeniem obowiązków właściciela
Pergamin, łacina, wym. 19cm x 29cm, plika: 5,5cm
Można wyodrębnić trzy grupy aktów prawnych. Do pierwszej należą akty, w których król tworzy nowe prawo. Drugą grupą aktów były dokumenty, w których król wprawdzie nie ustanawiał nowego prawa, ale w oparciu o już istniejące regulacje wpływał na życie miast i mieszczan. Ostatnią, trzecią grupę aktów królewskich stanowiły akty gwarancyjne, potwierdzające prawa wyżej wymienionych grup.
Jedną z najważniejszych kategorii aktów prawnych są akty określające ustrój i administrację. Kwestią decydującą o kierunku rozwoju ustroju miasta były relacje gminy z wójtem dziedzicznym, który sprawował władzę administracyjną oraz sądowniczą w zastępstwie króla. Tylko silne i prężne gospodarczo gminy miejskie mogły sobie pozwolić na wykup wójtostw dziedzicznych. Tym samym wykup dokonany z rąk Jana Bonera w 1523 r. plasuje Krosno obok tak silnych miast jak wojewódzki Lublin i Sandomierz.
Dokument Zygmunta Wazy z 1593 r. Zatwierdzenie praw cechu kuśnierzy
Pergamin, łacina, wym. 64,6cm x 75,3 cm
Krosno w XVI w. liczyło około cztery tysiące mieszkańców. W mieście odbywały się targi tygodniowe i coroczne jarmarki, które zostały włączone w kalendarz jarmarków w Królestwie Polskim i innych krajach europejskich.
Mieszczanom krośnieńskim udawało się uzyskać zwolnienia celne. Dowodem na to jest dokument z 1399 r. pokazujący, że król rozstrzygnął spór miasta z celnikami ropczyckimi stwierdzając, że kupcy krośnieńscy nie są zobowiązani do podróży przez Ropczyce i opłaty tamtejszego cła.
Aż 12 dokumentów w prezentowanym zbiorze poświęcone zostało zagadnieniom cechowym. Nadzór nad działalnością cechów należał do kompetencji rady miejskiej, ona także była władna tworzyć prawo cechowe. Królewskie zatwierdzenia statutów cechowych miały to znaczenie, że skutecznie blokowały próby zmiany prawa cechowego podejmowane przez rajców wbrew woli rzemieślników.
Oprócz ustroju, handlu i rzemiosła dokumenty ze zbioru dotyczą także dwóch ważnych zagadnień: infrastruktury oraz majątku miejskiego. Już w 1461 r. król udzielił miastu zezwolenia na założenie wodociągu. Jego budowa, utrzymanie i konserwacja wymagały znacznych środków, pozyskiwanych od mieszczan. Podobnie wielkich nakładów wymagała renowacja murów obronnych i wież miejskich. Dodatkowe pieniądze skarb miasta pozyskiwał z dochodów napływających ze wsi Szczepańcowa, której właścicielem było Krosno.
Dokument Władysława IV z 1641 r. Zatwierdzenie sprzedaży wsi Szczepańcowa
Pergamin, łacina, wym. 36cm x 60cm., plika: 7cm
Z prezentowanych dokumentów z okresu od II poł. XV w. do I poł. XVII w. wyłania się obraz miasta posiadającego podstawowe uprawnienia gospodarcze, ośrodka zasobnego, zamieszkiwanego przez przedsiębiorczych obywateli, którzy dbali o kompetencje samorządowe, gotowych do prowadzenia handlu dalekosiężnego i rozwijania handlu lokalnego. Krosno przeżywające swój „złoty czas” było miastem zasobnym i sprawnie zarządzanym. Dopiero przełom połowy wieku XVII, przypadający na „potop” szwedzki i kolejne zniszczenia wojenne spowodowały spadek zaludnienia, drastyczne obniżenie poziomu życia, zaniedbanie kultury i higieny. Okres uspokojenia nastąpił dopiero po wojnie północnej (1721). Po okresie stabilizacji w czasach saskich, nadeszło ożywienie gospodarcze i społeczne w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Różnorodność zaprezentowanych dokumentów pokazuje jak w soczewce podstawowe dla dziejów staropolskich zagadnienia: kompetencje prawodawcze króla i sejmu, rolę miast królewskich w zarządzaniu krajem, życie gospodarcze dawnej Polski, relacje międzystanowe i wiele innych.
Dokument Jana Kazimierza z 1663 r. Zatwierdzenie przepisów porządkowych w mieście
Pergamin, łacina, wym. 29,5cm x 60cm, plika: 6,8cm
Wystawie dokumentów królewskich, poddanych w 2007 r. pełnym zabiegom konserwatorskim, towarzyszy oprawa w postaci wytworów rzemiosła, przedmiotów handlu oraz elementów infrastruktury pozyskanych w czasie badań archeologicznych na terenie miasta.
Wystawa jest doskonałą okazją dla uczniów, nauczycieli, studentów i historyków do zapoznania się z oryginalnymi dokumentami królewskimi. Tylko nieliczne z nich zostały wcześniej wydane, zatem katalog towarzyszący wystawie, zawierający ich tłumaczenia z języka łacińskiego i staroniemieckiego na język polski, stanowi bardzo cenne źródło do poznania przeszłości miasta. Ten wielki materiał poznawczy, zaprezentowany w katalogu, jeszcze raz potwierdza, że zbiór dyplomów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie stanowi niewątpliwie cenne dobro kultury narodowej.
Dokument Michała Korybuta z 1669 r. Potwierdzenie praw i przywilejów cechu szewskiego
- Te dokumenty bardzo długo czekały na publikację im poświęconą. Bardzo cieszymy się, że fundusze ministerialne, pomoc Województwa Podkarpackiego i dotacja Gminy umożliwiła nam wreszcie, w sposób tak kompletny i profesjonalny opracować tą niezwykłą kolekcję. Prace nad transliteracją i tłumaczeniem dyplomów trwały kilka miesięcy. Specjaliści zaangażowani w realizację tego projektu to: pani Anna Chursan i pan Józef Kus z Archiwum Państwowego w Lublinie, Wiesław Filipczyk - kierownik Oddziału Archiwum Państwowego na Wawelu, którzy zajmowali się tłumaczeniem tekstów z łaciny oraz pan Grzegorz Żabiński - historyk archiwista z Siemianowic Śląskich, który tłumaczył z języka staroniemieckiego. Album prezentujący 56 dokumentów otwiera analiza merytoryczna zbioru, autorstwa dr. Macieja Mikuły z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie - mówi Łukasz Kyc, kierownik Działu Historycznego Muzeum Podkarpackiego.
Przygotowanie wystawy i wydanie towarzyszącego jej katalogu było możliwe dzięki dotacjom finansowym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Sejmiku Województwa Podkarpackiego i Rady Miasta Krosna.
Wystawa będzie czynna do 19 stycznia 2014 r.
Czesław Nowak, Dział Historyczny MPwK
Fot. archiwum Muzeum Podkarpackiego w Krośnie
