Niniejsza ekspozycja, poświęcona rodzinnym stronom starego żmudzkiego rodu Piłsudskich, a przede wszystkim najbardziej znanego jej przedstawiciela - Józefa Piłsudskiego, przywołuje dawne, historyczne związki Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Królestwa Polskiego czy późniejszą wspólnotę kulturową ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ukazuje też i przybliża postać Marszałka poprzez wskazanie miejsc, z którymi związało go dzieciństwo, buntownicza młodość, żołnierska walka wieku dojrzałego, miłość do Wilna i Wileńszczyzny oraz miejsce wiecznego spoczynku jego serca na Rossie, przy ukochanej matce i umiłowanych żołnierzach.
Wilno. Ostra Brama – kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej.
Fotogramy wystawy prowadzą m.in. do Piłsud na Żmudzi - skąd ród się wywodził, Zułowa - gdzie Marszałek się urodził, Powiewiórki - gdzie był chrzczony, Wilna - gdzie się kształcił, Pikieliszek - gdzie latem rezydował, Druskienik - gdzie zażywał wywczasów, wiodą do Tej, co "w Ostrej świeci Bramie", wreszcie na Rossę - miejsca wiecznej warty. Kierują też do Sulejówka i warszawskiego Belwederu, nieopodal którego stanął na pomnikowym cokole.
Ekspozycja wprowadza nas jednocześnie w szeroko rozumianą przestrzeń historyczno-kulturową Rzeczypospolitej - tej dawniejszej, i tej międzywojennej. Tamtejsze dwory, kościoły, kapliczki, krzyże przydrożne, wreszcie cmentarze wpisują się w krąg wspólnego dziedzictwa żyjących tam niegdyś wielu narodów - Polaków, Litwinów, Żydów, Karaimów, Tatarów, Niemców... Ich przedstawiciele, piastujący poprzez stulecia wspólnej historii różnorodne urzędy, zajmujący znamienite pozycje w hierarchii życia, tak świeckiego, jak i religijnego, pozostawili dorobek o walorach nieprzecenionych dla zachowania świadomości narodowej podczas zaborów, ale też i dla odzyskania oraz utrwalenia naszego niepodległego bytu państwowego; dorobek nadal i dziś stanowiący ważny wkład do harmonijnej egzystencji narodów zjednoczonej Europy. Szlak życia i dokonań Józefa Piłsudskiego, Polaka i zarazem Litwina (w rozumieniu mickiewiczowskim) jest tu jakże dobitnym przykładem.
Na plakacie - Sulejówek. Willa "Milusin", zbudowana w 1923 r. dla Józefa Piłsudskiego ze składek społeczeństwa i Komitetu Żołnierza Polskiego. Marszałek z rodziną mieszkał tam do 1926 r. Od lewej: Wanda i Jadwiga Piłsudskie (córki Marszałka), Aleksandra Piłsudska (żona). Stoją od lewej: NN, por. Jerzy Jabłonowski, Marszałek Józef Piłsudski, por. Michał Galiński, wachm. Walenty Wójcik. Autor zdjęcia: nieznany, 1925 r.
Udajmy się tedy przede wszystkim do dzisiejszej Litwy, do miejsc związanych niegdyś z tą rodziną - ślady przeszłości i towarzyszące im krajobrazy pozwolą choć w części odtworzyć klimaty, które kształtowały sens ich życia.
Jan Tadeusz Skłodowski - historyk, dr nauk humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, fotografik, pisarz, podróżnik, badacz Kresów Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Prezes Stowarzyszenia "Res Carpathica", członek Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Związku Polskich Artystów Fotografików. Współpracuje z Instytutem Historii i Instytutem Sztuki PAN, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowym Instytutem Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA. Odbył ponad 50 podróży badawczo-inwentaryzacyjnych na tereny Litwy, Łotwy, Słowacji i Ukrainy. Autor referatów i uczestnik międzynarodowych kongresów i konferencji. Jest autorem 10 pozycji książkowych, ponad 100 artykułów, oraz licznych wystaw fotograficznych poświęconych ziemiom oraz dziedzictwu kulturowemu terenów wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. Był również przewodniczącym Komitetu Obchodów Jubileuszu stulecia walk Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich 1914-2014.
Autor: dr Jan Skłodowski
Współpraca: Robert Kubit - Muzeum Podkarpackie w Krośnie