Stan badań nad historią pierwszego powojennego dziesięciolecia Krosna i powiatu krośnieńskiego oraz upowszechnienie tej wiedzy, mimo wyraźnego postępu w ostatnich kilkunastu latach jest niewystarczający, przekonują historycy.

Prezentowana publikacja jest tematyczną kontynuacją opracowania "Krosno i powiat krośnieński w latach 1944-1956" wydanego w 2009 r. przez rzeszowski oddział IPN i Muzeum Podkarpackie w Krośnie.

Opracowanie jest efektem kolejnych konferencji naukowych zorganizowanych przez Muzeum Podkarpackie w latach 2012-2013. Głównym celem publikacji jest przybliżenie czytelnikom okoliczności funkcjonowania władz komunistycznych, postawy społeczeństwa oraz upamiętnienie tych organizacji i osób, które przeciwstawiały się komunistycznemu zniewoleniu.

Redaktorem opracowania jest Czesław Nowak, liczy ono 550 stron. Można je kupić w kasie biletowej Muzeum Podkarpackiego lub zamówić telefonicznie (nr 13 43 213 76, wew. 16) w dziale oświatowo-promocyjnym albo mailem (Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. ). Cena wynosi 50 zł.

Cennym uzupełnieniem tekstów poszczególnych artykułów są wprowadzone do nich tabele, wykresy i fotografie oraz aneksy w postaci tekstów źródłowych. Zaprezentowane artykuły nie wyczerpują w całości opisywanej tematyki. - Ten okres historii, tak ważny i nieodległy w czasie, wymaga dalszych, wielokierunkowych badań i opracowań, a ich efektem byłoby powstanie monografii Krosna i powiatu krośnieńskiego w latach 1944 -1956 - przekonuje Czesław Nowak.

Publikację otwiera artykuł Ewy Bereś "Powiatowa Rada Narodowa w Krośnie w latach 1944-1950", który stanowi zarys tematu i właściwy wstęp do badań nad działalnością samorządu terytorialnego w powiecie krośnieńskim po 1944 r. Jednak już w tym wymiarze, w jakim został przedstawiony, autorka wyraźnie określiła charakter samorządu powiatowego, jako narzędzia komunistów służącego do kształtowania ustroju socjalistycznego.

Następny autor, Marcin Bukała, poprzez artykuł "Stronnictwo Ludowe w powiecie krośnieńskim 1944-1949" przypomniał niechlubną rolę, jaką w regionie odegrało Stronnictwo Ludowe (tzw. lubelskie), przyczyniając się do rozbicia ruchu ludowego i wypełniając zadania polityczne wyznaczone przez komunistów w zakresie pozyskania chłopów dla ich programu rolnego i zwalczania autentycznego reprezentanta polskiej wsi, Polskiego Stronnictwa Ludowego.

Trzeci artykuł autorstwa Pawła Fornala "Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krośnie w latach 1944-1956. Struktura, kierownicy, działalność" ukazał metody działania tej instytucji i konkretnych ludzi, którzy przy pomocy terroru zabezpieczali interesy partii komunistycznej w powiecie krośnieńskim. Obszerny tekst, który uzupełnił i poszerzył wcześniej publikowane artykuły, opisujący wszystkie wątki funkcjonowania krośnieńskiego PUBP, mógłby być wydany jako odrębna publikacja.

Z kolei Katarzyna Kyc w artykule "Relacje Kościoła katolickiego i władz komunistycznych w powiecie krośnieńskim w latach 1944-1956" wykazała działania komunistów względem duchowieństwa katolickiego do 1956 r., w tym jego inwigilację pod kątem poglądów społeczno-politycznych, ingerencję w sprawy kultu i działalność duszpasterską, niszczenie podstaw materialnych Kościoła i likwidację szkolnictwa kościelnego oraz instytucji pomocy społecznej prowadzonych przez duchowieństwo.

Wymowne przykłady działań bezpieki wobec Kościoła katolickiego zaprezentował Paweł Fornal w artykule "Działalność niepodległościowa Zgromadzenia Świętego Michała Archanioła w Miejscu Piastowym i działania operacyjne organów bezpieczeństwa PRL wobec Zgromadzenia". Autor dokładnie przedstawił, jak ów ważny ośrodek religijny, wychowawczy i kulturalny dosięgały działania operacyjne i represje Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa przez cały okres PRL.

Dwa następne artykuły o zbliżonej tematyce zaprezentował Piotr Szopa.
W pierwszym z nich, "Działania władz bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości wobec folksdojczów po zakończeniu wojny", autor podjął tematykę przeważnie pomijaną w regionalnych wydawnictwach, a dotyczącą osób, które w okresie okupacji niemieckiej współpracowały z okupantem, bądź też zgłosiły akces do narodowości niemieckiej, a po wojnie znalazły się w kręgu zainteresowań władz bezpieczeństwa i sądownictwa. W drugim artykule, noszącym tytuł "Działania władz bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości Polski „ludowej” wobec osób oskarżanych o współpracę z Niemcami", postarał się na wybranych przykładach wykazać, jak komunistyczne instytucje, mając po 1944 r. społeczne poparcie w zakresie karania konfidentów niemieckich, starały się poprzez swoje działania nie tyle ukarać winnych, lecz przy okazji śledztw i procesów poszerzyć swoją wiedzę o politycznych przeciwnikach wywodzących się z rożnych agend Polskiego Państwa Podziemnego, a podejrzanych i skazanych pozyskać do swojej agentury.

Małgorzata Gliwa w artykule "Przesiedlenia ludności rusińskiej i ukraińskiej z powiatu krośnieńskiego w latach 1944-1947" podjęła się opisania złożonej tematyki przesiedlenia przez władze komunistyczne w latach 1944-1946 oraz w 1947 r. około 12 700 ludności rusińskiej i ukraińskiej z terenu powiatu krośnieńskiego.

Powojenne losy ziemiaństwa przedstawił Marcin Chorązki w artykule "Rola społeczna i polityczna ziemiaństwa polskiego w 1. połowie XX wieku - wybrane przykłady z ziemi krośnieńskiej". Autor ukazał, jak w wyniku okupacji oraz sowietyzacji kraju po 1944 r. ziemiaństwo zostało usunięte ze środowiska wiejskiego, pozbawione zabezpieczenia materialnego i znaczenia politycznego oraz poddane rożnym działaniom represyjnym władz komunistycznych.

Kolejny artykuł - "Działalność Aeroklubu Podkarpackiego w latach 1944-1956" przygotowany przez Aleksandrę Ostrowską przypomina niełatwe, powojenne dzieje krośnieńskiego lotniska i poświęcenie wielu osób działających na rzecz jego reaktywowania i rozwoju. Autorka przytacza fakty świadczące o tym, że członkom Aeroklubu Podkarpackiego przyszło działać w trudnych warunkach politycznych, gdyż wielu z nich zostało poddanych działaniom operacyjno-śledczym bezpieki i weryfikacji prowadzonej przez władze komunistyczne.

W obszernym artykule "Komitet Powiatowy PZPR w Krośnie w latach 1948/1949- 1956. Struktura, kierownictwo, metody i środki" Paweł Róg zaprezentował funkcjonowanie Komitetu Powiatowego PZPR w Krośnie, lokalnego ośrodka władzy, który poprzez nacisk polityczny kształtował działanie kierownictwa administracji, zakładów przemysłowych i organizacji społecznych. Artykuł uświadamia, że dopiero poprzez zapoznanie się z działalnością partii komunistycznej można zrozumieć funkcjonowanie systemu komunistycznego.

Dwa następne artykuły autorstwa Łukasza Kyca poświęcone są środowisku młodzieżowemu. W artykule "Powszechna Organizacja „Służba Polsce”" w powiecie krośnieńskim autor starał się wykazać działania władzy komunistycznej w sferze podporządkowania środowiska młodzieżowego budowie Polski Ludowej.

W artykule "Działalność Związku Młodzieży Polskiej w Krośnie i powiecie krośnieńskim (1948-1956)" przedstawił funkcjonowanie masowej organizacji, której głównym zadaniem było włączenie młodzieży w proces przebudowy społeczno-gospodarczej socjalistycznego państwa i ukształtowanie świadomości opartej na światopoglądzie materialistycznym z równoczesnym odrzuceniem dotychczasowej kultury i tradycji.

Kolejny artykuł Pawła Fornala "Referat Ochrony przy Dyrekcji Krośnieńskiego Kopalnictwa Naftowego w latach 1950-1955" poświęcony jest jednostce operacyjnej bezpieki funkcjonującej tylko w jednym zakładzie. Warto było ponieść trud badawczy, aby wykazać, że ta trzyosobowa placówka operacyjna UB stworzyła sieć wywiadowczą dysponującą ponad dwudziestoma tajnymi agentami i licznymi kontaktami poufnymi. Efektem działania RO było wprowadzenie do ewidencji operacyjnej 700 pracowników (w 1953 r. liczba ta stanowiła 1/4 załogi), jako osób podejrzanych i wrogich socjalizmowi oraz formowanie bezpodstawnych oskarżeń o sabotaż, zmierzających do nękania i zastraszania przesłuchiwanych pracowników, które w wielu przypadkach doprowadziły do aresztowań i procesów.

Dariusz Fudali poprzez artykuł "Areszt w Krośnie w latach 1950-1956" przybliżył historię jednostki więziennej, która funkcjonowała w Krośnie przy ulicy F. Czajkowskiego od 1950 r. Przebywali w niej przeważnie aresztanci i skazani wyrokami sądów grodzkich i powiatowych z terenu powiatów krośnieńskiego i leskiego. Zdarzało się, że przetrzymywani tam byli również więźniowie polityczni.

Wyjątkowe dla społeczeństwa polskiego wydarzenia roku 1956 znalazły również swoje odzwierciedlenie w powiecie krośnieńskim. Ten temat podjął Marcin Bukała w artykule "Rok 1956 w powiecie krośnieńskim. Wybrane problemy". Autor w interesujący sposób przybliżył zagadnienia związane z tym okresem. Przy pomocy przykładów opisał postawy, nastroje i oczekiwania społeczne oraz zmiany w aparacie władzy. Ukazał także, jak szybko władze zaniechały realizacji większości postulatów społecznych, które wypłynęły w okresie odwilży październikowej.

W artykule "Działalność niepodległościowa ppor. Władysława Barana, ps. „Bekas” w latach 1939-1945 i okoliczności jego śmierci w 1949 r." Czesław Nowak opisał dramatyczne, powojenne losy ppor. W. Barana, ofiary terroru komunistycznego. Artykuł ten przypomniał także wielu innych żołnierzy antyniemieckiej i antykomunistycznej konspiracji niepodległościowej, podwładnych i przełożonych ppor. Barana.

O tym, że w walkę z niemieckim okupantem i reżimem komunistycznym angażowały się często całe polskie rodziny, płacąc za to najwyższą cenę, nawet życia, traktuje artykuł Dawida Golika "Ginąc za niepodległość. Tragiczne losy rodziny Samborskich". Autor opisuje, jak z tej pięcioosobowej rodziny, przybyłej z polskich Kresów do Krosna, troje rodzeństwa: Krystyna, Kajetan i Stanisław zginęli w walce o wolną Polskę.

Publikację zamyka artykuł Krzysztofa A. Tochmana "Cichociemny plutonowy Jan Parczewski (1923-1967)", poświęcony losom jednego z żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, który pełnił funkcje kierownicze w zakładach w Dukli i Krośnie. Intencją autora było przedstawienie jego skomplikowanego życia na tle ówczesnej epoki. Autorowi i wydawcy szczególnie zależało na wskazaniu powodu nieoczekiwanej, samobójczej śmierci Jana Parczewskiego.

cn/pd